Tropem salonu Mercedesa w przedwojennym Wrocławiu (Breslau). Część 1.

Trudno wyobrazić sobie współczesny świat bez samochodów. Na rynku motoryzacyjnym panuje ciągły ruch. Zakup nowego auta w salonie czy z tzw. drugiej ręki nie stanowi problemu. Oba rozwiązania są równie popularne. Kupno auta, zwłaszcza nowego wciąż jednak pozostaje sporym przeżyciem. Konkurencja na rynku jest duża, a oferta bardzo bogata. Salony samochodowe wpisały się na stałe w krajobraz nowoczesnej przestrzeni miejskiej. Ta forma sprzedaży kształtowała się jednak przez lata. Aby to zrozumieć wystarczy sięgnąć do historii – na przykład przedwojennego Wrocławia (Breslau).

Historia zaczyna się od ulotki reklamowej z lat 30. ubiegłego wieku, która w bardzo poetycki – zaskakujący obecnie – sposób promowała samochody marki Mercedes. Zachęcała też do ich zakupu oraz informowała, gdzie znajdują się punkty sprzedaży. I choć ulica oraz pobliskie zabudowania, przy której mieścił się pierwszy we Wrocławiu salon Mercedesa istnieją do dziś, to śladów po samym salonie już nie znajdziemy.

Jak budowała się wspaniała, legendarna marka w miejscu nam bliskim? Jakie auta oferowano? Kto je kupował? Postanowiliśmy to zbadać. Dotarcie do tych informacji nie było łatwe, ale na szczęście Mercedes od wielu lat prowadzi własne archiwum z dokumentacją obejmującą 125 lat swojej działalności. Ułatwia tym samym badanie historii marki wszystkim pasjonatom motoryzacji.

Gwiazda prowadzi nas do Wrocławia (Breslau).

Dawna stolica księstwa wrocławskiego, siedziba władz pruskiej prowincji Śląsk i rejencji, stolica Dolnego Śląska i główne miasto aglomeracji wrocławskiej przed II wojną światową należało do Niemiec. Liczbę ludności szacowano wówczas na 630 tysięcy. Podobny wynik demograficzny miasto osiągnęło dopiero w 2011 roku. Obecnie we Wrocławiu mieszka ok. 590 tysięcy ludzi, co obrazuje wielkość i rangę miasta na początku ubiegłego wieku. Wrocław był szóstym pod względem liczby ludności miastem Cesarstwa, wspaniale rozkwitającym ośrodkiem miejskim.
Foto: Wóz strażacki, Breslau, 1912.

W przedwojennych Niemczech motoryzacja rozwijała się dynamicznie. Kołem zamachowym przemysłu była budowa autostrad. W okresie przedwojennym produkowano w Niemczech ponad 100 tys. aut rocznie. Zarejestrowanych samochodów osobowych było ok. 48 tys. Statystycznie więc jeden samochód przypadał na 130 mieszkańców (w Polsce jedno auto na 3 tys. osób). Jaki powinien być dobry samochód w tamtych czasach? Powinien: pomieścić 4 osoby, poruszać się z szybkością około 80 km/h na godzinę, a koszty jego eksploatacji nie powinny przekraczać 6 fenigów na kilometr przy przebiegu 10 tys. kilometrów rocznie. Motoryzacyjny „boom” w 1936 roku spowodował, że liczba samochodów podwoiła się w stosunku do roku 1932. W 1938 roku – po kolejnym 30 – procentowym wzroście produkcji jeden samochód przypadał na 60 mieszkańców.

Narodziny Mercedesa. Dwoje ludzi – dwie firmy – jeden cel.

Marka Mercedes to historia dwóch firm i dwóch wyjątkowych ludzi, którzy z pasją realizowali swoje marzenia i uważani są za pionierów motoryzacji. Początki niemieckiego koncernu sięgają 1883 roku, kiedy powstała firma BENZ & CIE. Swą nazwę wzięła od nazwiska właściciela – Karla Benza.

Od 1879 roku inżynier Karl Benz w założonym przez siebie przedsiębiorstwie Mannheimer Gasmotorenfabrik produkował własnej konstrukcji stacjonarne dwusuwowe silniki zasilane gazem. Cztery lata później wraz z kupcami Maxem Rose i Friedrichem Wilhelmem Eßlingerem założył spółkę Benz & Cie. Rheinische Gasmotorenfabrik in Mannheim. W przeciągu 4 miesięcy udaje im się sprzedać 800 stacjonarnych silników. Rok 1886 był przełomowy, Karl Benz uzyskał patent na swój trójkołowy automobil nazwany później Benz Patent-Motorwagen Nummer 1. Tym samym Benz & Cie. stała się pierwszym niemieckim producentem samochodów. Przedsiębiorstwo prężnie się rozwijało. W roku 1896 Benz opatentował silnik bokser. Od 1893 roku budowano także pojazdy czterokołowe (m.in. innowacyjny Benz Victoria oraz tańszy Benz Velo). Do końca stulecia sprzedano 1709 egzemplarzy różnych pojazdów. Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Benz_%26_Cie.

W tym czasie Gottlieb Daimler kierował wydziałem produkcyjnym w Fabryce Silników Spalinowych Gazowych Gasmotorenfabrik Deutz. Założoną w 1887 roku fabrykę przekształcił w 1890 roku w przedsiębiorstwo – spółkę Daimler-Motoren-Gesellschaft. W latach 1886-1889 zlecił swojemu współpracownikowi – Wilhelmowi Maybachowi opracowanie prototypu samochodu. W efekcie powstała nowa konstrukcja, która otrzymała nazwę Mercedes – od hiszpańskiego imienia córki Emila Jellinka, przedstawiciela handlowego Daimlera.

Dwa najstarsze zakłady produkcyjne na świecie – Daimler-Motoren-Gesellschaft (Stuttgart-Unterturkheim, Berlin-Meinfelde) oraz fabryka Benz & Cie (Rheinische Automobil und Motorenfabrik A.G., Mannheim und Benzwerke Gaggenau w Baden) połączyły się w 1926 roku w spółkę akcyjną DAIMLER – BENZ AG. Celem fuzji było usprawnienie produkcji i zmniejszenie jej kosztów. Samochody sprzedawane były poprzez salony firmowe i liczne przedstawicielstwa na terenie kraju.

Stolica Dolnego Śląska pod koniec dziewiętnastego wieku stała się trzecią co do wielkości (po Berlinie i Hamburgu) aglomeracją miejską. Na jej terenie działało kilka salonów samochodowych. Jednym z najważniejszych, najbardziej prestiżowych był salon Mercedesa.

Na zdjęciach: oddział Wrocław, punkt sprzedaży przed przebudową A v. Lude. Kaiser-Wilhelmstrasse. Hofansicht Kaiser Wilhelmstrasse 22 oraz punkt sprzedaży Daimler-Motoren-Gesellschaft we Wrocławiu, punkcie sprzedaży A. v. Lude, Kaiser-Wilhelmstrasse 57, 1914.

BENZ & CIE.

Z rozwojem miasta nierozerwalnie związana jest ekspansja przedsiębiorczości. Osiągnięty dobrobyt był efektem rynkowej aktywności m.in. przedstawicieli drobnego biznesu – kupców i rzemieślników. Kwestią czasu, w aspirującym do roli metropolii Wrocławiu (Breslau), było otwarcie filii Mercedesa. Zorganizowanie przedstawicielstwa okazało się niełatwe. Borykano się z problemami kadrowymi. Niewielu dobrych menadżerów chciało pracować „na cudzy rachunek”.

Cofnijmy się jednak do przeszłości.

Historia zaczyna się z początkiem XX wieku. Informacje przechowywane w archiwum Daimlera w Stuttgarcie wskazują, że otwarto pierwsze przedstawicielstwo firmy BENZ & CIE we Wrocławiu w 1903 roku. Filia rozpoczęła swoją działalność pod nazwą „Generalne przedstawicielstwo Benz na Śląsku”. Biura znajdowały się przy ul. Kaiser Wilhelm Strasse 57 (obecnie ul. Powstańców Śląskich), która potem aż do czasów powojennych i zmiany przynależności miasta będzie kolebką i główną siedzibą Mercedesa we Wrocławiu. W styczniu 1904 roku nazwę firmy zmieniono na „Międzynarodowy salon sprzedaży samochodów Richarda Locha”. Może to wskazywać na chęć większej autonomii i uniezależnienia się od „centrali”.

Na zdjęciach: punkt sprzedaży Daimler-Motoren-Gesellschaft we Wrocławiu, A. v. Lude. Kaiser-Wilhelmstrasse 57, 1914 rok oraz reprezentacja Daimler-Motoren-Gesellschaft we Wrocławiu, ok. 1914 A.v. Lüde, Kaiser-Wilhelm Str 57 oraz punkt sprzedaży Daimler-Motoren-Gesellschaft we Wrocławiu, A. v. Lude, biuro menedżera, Kaiser-Wilhelmstrasse 57, rok 1914.

Rozwój firmy doprowadził do otwarcia hal wystawowych na Tauentzienplatz 15 oraz warsztatów i garaży na Höfchenstrasse 36/40. Może właśnie konsekwencją autonomicznych zapędów Richarda Locha było wygaśnięcie oficjalnego przedstawicielstwa z dniem 1 stycznia 1909 roku. A może upoważnienie było po prostu czasowe? Dziś trudno to jednoznacznie ustalić. Wpisem 5 czerwca 1909 roku do rejestru sądu rejonowego w Mannheim, zarejestrowano nową firmę. Tym samym powstał nowy oddział pod nazwą „Benz&Cie Rheinische Gasmotorenfabrik A.G. Filia Wrocław” na Kaiser Wilhelm Strasse 12. Warsztaty mieściły się przy Grabschenerstrasse 11/13. Zarząd oddano w ręce Blocha i Michaelita, którzy niedługo cieszyli się zaufaniem firmy, bo już w 1911 roku zwolniono ich i nowym zarządcą został Zadeck. Pod jego kierownictwem, jeszcze tego samego roku, salon samochodowy został przeniesiony kilka numerów dalej – na Kaiser Wilhelm Strasse 68. Los nie był łaskawy dla stabilności firmy i w roku 1913 nastąpiła kolejna zmiana. Zadeck przeszedł na emeryturę. Stanowisko zarządcy objął Ernst Klotz.

Na zdjęciu: oddział we Wrocławiu, miejsca parkingowe dla serwisowanych samochodów, 1940 rok.

Deimler Motoren Gasellschaft.

Firma Daimler Motoren Gasellschaft miała oddzielne przedstawicielstwo i biuro sprzedaży. Źródła podają 1907 rok (wg Garnera) lub 1910 rok. Siedziba mieściła się przy Neudorfstrasse 33. Początkowo zarządcą był Frankel, którego w październiku 1910 roku zastąpił Josef Steinhauser. Firma oferowała w salonie zarówno samochody osobowe, jak i ciężarowe. Na początku 1912 roku sprzedaż samochodów osobowych została odebrana Steinhaserowi i wyłącznym przedstawicielem został Arthur von Lude. Pod koniec 1913 roku znów połączono salon sprzedaży samochodów osobowych z samochodami ciężarowymi. Sześć lat później przejęto część terenu na Neudorfstrasse 33 i Kaiser Wilhelm Strasse 22. Następstwem było wybudowanie w 1921 roku warsztatu i magazynów. W 1922 roku powstał sklep na terenie Kaiser Wilhelm Strasse 22. W 1923 roku została założona Mercedes Automobil Gesellschaft m.b.H (Merges), a w 1924 roku spółka BENZ.

Na zdjęciu: z katalogu: sprzedawcy i przedstawiciele Daimler-Motoren-Gesellschaft w 1913/1914.

Daimler – Benz. Elegancko, funkcjonalnie i sportowo.

W 1926 roku dwaj najwięksi producenci samochodów w Niemczech: Daimler i Benz połączyli siły tworząc: DAIMLER – BENZ AG. Jedność biznesową symbolizowało także nowe logo Mercedesa – trzyramienna gwiazda umieszczona wewnątrz okręgu z nazwami „MERCEDES” – „BENZ” z wplecioną w całość gałązką laurową. Samochody wytwarzane były jednak w dwóch fabrykach – w Mannheim, gdzie produkcję prowadził Benz oraz w Stuttgarcie, gdzie działał Daimler. Powstające więc wspólnie pod marką „MERCEDES – BENZ” automobile miały nieco odmienne oznaczenia – albo Stuttgart, albo Mannheim – w zależności od fabryki, w której powstały. Powszechnie znane i cenione marki, po połączeniu wzmocniły swoją pozycję na rynku. Oczekiwano więc, że biznesowy sukces znajdzie swoje odzwierciedlenie na Dolnym Śląsku. Fuzja zaowocowała imponującym oddziałem z samodzielnym salonem sprzedaży samochodów i to nie tylko osobowych.

„MERCEDES – BENZ” zdominował rynek bo był użyteczny. Oferował to, co najlepsze dla ludzi pracujących w różnych branżach. Z fabryk wyjeżdżały pojazdy mające zastosowanie w rolnictwie, przemyśle ciężkim, młynarstwie, browarnictwie. Rozwijanie sieci sprzedaży i rozbudowany serwis samochodowy zapewniały rozwój różnych sektorów przemysłu we Wrocławiu, a to bezpośrednio przekładało się na zamożność jego mieszkańców. Serwis opierał się na dostarczaniu części zamiennych do samochodów poruszających się po terenie całego Dolnego Śląska. Dysponował bogatym zapleczem magazynowym oraz z odpowiednio wykwalifikowanymi pracownikami, których liczba oscylowała na poziomie 120 osób (przez cały okres funkcjonowania). Oferowane usługi były bardzo kompleksowe. Dotyczyły zarówno karoserii, jak i części mechanicznych. Zakłady zostały wyposażone w odpowiednie urządzenia, ciągle testowano nowe rozwiązania i wprowadzano innowacyjne technologie. Gwarantowano nowy, niespotykany dotąd poziom obsługi serwisowej.

Statystyki sprzedaży. Punkt sprzedaży we Wrocławiu.
Rok / Obroty * / Robotnicy / Pracownicy umysłowi
1921 / 20 091 000 / 53 / 26
1919 / 2 254 000 / 89 / 18
1918 / 436 500 / 74 / 21
1917 / 242 300 / 35 / 7
1916 / 230 400 / 21 / 6
1915 / 941 200 / 20 / 6
1914 / 1 108 200 / 17 / 6
1913 / 410 000 / 13 / 7
1912 / 291 000 / 11 / 7
1911 / 739 100 / 10 / 6
*wartość obrotów podana w Markach niemieckich, wartość nominalna dla danych lat.
Tabela opracowana przez prokurenta Gernera 15.09.1937. Dokumente zur Historie der Niederlassung Breslau; własność © Daimler AG

Na zdjęciach: reklama-Daimler-Motoren Gesellschaft punktu sprzedaży Wrocław oraz z katalogu: sprzedawcy i przedstawiciele Daimler-Motoren-Gesellschaft, 1913/1914.

W latach 30. ubiegłego wieku MERCEDES – BENZ niemal w 100 procentach zaopatrywał dolnośląskie placówki administracji oraz służby miejskie w produkowane przez siebie pojazdy. Przecież to, co najlepsze nie ma alternatywy. Flota straży pożarnej niemal całkowicie składała się samochodów z gwiazdą na masce. Około 50 wozów strażackich, prawie wszystkie autobusy oraz inne pojazdy – wodne polewaczki, zamiatarki, karawany zostały dostarczone przez Mercedes-Benz-Automobilgesellschaft. W tym czasie w sektorze prywatnym oraz w rolnictwie jeździło około 650 sztuk lekkiego i ciężkiego sprzętu: ciężarówek, ciągników, pługów rolniczych.

Na zdjęciach: Wrocław, wystawa – samochody dostawcze na zewnątrz powierzchni wystawienniczej oraz gazetka informacyjna.

Wrocławski oddział zakładu DAIMLER – BENZ był jednym z prężniej działających. Miał silną i stabilną pozycję na rynku. Ma swój udział w budowanie etosu marki. Ciągła ekspansja, rozwój fabryki i przestrzeni wystawowych były możliwe dzięki licznej, wymagającej klienteli, pragnącej posiadać elegancki i niezawodny samochód lub użyteczne narzędzie w codziennej pracy.

Jakie auta sprzedawano? Jakie jeździły po Breslau / Wrocławiu? Ciąg dalszy nastąpi :)

Autorka. Miłośniczka piękna starych aut, współtworzy pierwszy polski portal społeczności miłośników starych samochodów www.klassikauto.pl . Uczestniczka wielu zlotów i rajdów, kolekcjonerka zabytkowych aut.

Podziękowania dla Wolfganga Rabus’a Daimler AG, Mercedes Car Group, Brand Communications, Mercedes-Benz Classic, Archive i Mareen Hoeppner Mercedes-Benz Classic, Press Communications, Mercedes-Benz Museum GmbH

Czarno białe zdjęcia pochodzą z archiwum Mercedesa i zbiorów „Wratislaviae Amici
dolny-slask.org.pl”. Dziękujemy za udostępnienie.
http://dolny-slask.org.pl/