Autosan H9 to seria autobusów lokalnych, międzymiastowych i miejskich klasy midi, produkowanych w latach 1974–2002 przez Sanocką Fabrykę Autobusów (SFA). W ciągu niemal trzech dekad produkcji z fabryki w Sanoku wyjechało ponad 58 000 egzemplarzy tego modelu, co czyni go jednym z najbardziej rozpoznawalnych autobusów w historii polskiej motoryzacji.

Silnik i napęd Autosana H9

W pierwszych wersjach H9 montowano 6-cylindrowy rzędowy silnik wysokoprężny Andoria 6C107, produkowany w Andrychowie. Jednostka ta miała pojemność 6540 cm³ i moc 101,5 kW (138 KM). Napęd przekazywany był na tylną oś poprzez 5-biegową manualną skrzynię biegów.

W późniejszych latach zastosowano zmodernizowany silnik Andoria 6CT107/A3, a następnie 6CT107/A6/7, wyposażony w turbodoładowanie. Jego moc wzrosła do 110 kW (150 KM), co zapewniało lepsze osiągi i kulturę pracy. Jednostka współpracowała z krajową skrzynią biegów S5-45. Dzięki modernizacjom układu wydechowego znacząco obniżono poziom hałasu we wnętrzu autobusu.

Zmiany konstrukcyjne i wyposażenie

6 marca 1980 roku rozpoczęto produkcję zmodernizowanych autobusów międzymiastowych i turystycznych serii H9 – modeli H9-20 (wersja turystyczna) oraz H9-21 (wersja międzymiastowa). W porównaniu z wcześniejszymi odmianami nowe wersje miały:

• wydłużone nadwozie o 690 mm (do 10 000 mm),

• podwyższony dach o 160 mm (do 3150 mm),

• usunięte tylne okna boczne i zmianę pasa nadokiennego,

• ulepszone wnętrze z laminatowymi panelami ściennymi i sufitem,

• nową tapicerkę ściany przedniej pokrytą materiałem skóropodobnym,

• podłogę stalową z wykładziną typu tarafleks.

Wnętrze zapewniało wysoki komfort podróży – H9-20 przewoził 41 pasażerów na miejscach siedzących, natomiast H9-21 mieścił łącznie 51 osób, z czego 39 siedzących. Komfort termiczny zapewniał układ ogrzewania wodnego wspomagany elektrycznymi nagrzewnicami, a wentylację – klapy dachowe i uchylne okna.

Wraz z modernizacją wprowadzono również:

• hydraulicznie sterowane sprzęgło,

• obrotomierz,

• nowe zawiasy bagażników i komory silnika,

• spawaną podłogę,

• zmienioną konstrukcję dachu.

Modernizacje lat 90.

W 1992 roku wprowadzono nowe odmiany H9-20.41 oraz H9-21.41S, w których zastosowano most napędowy i przednią oś produkcji FON Radomsko, zastępując dotychczasowe elementy marki Star.

W 1995 roku przeprowadzono lifting przedniej części nadwozia – plastikowe logo zastąpiono naklejką, a powiększone okna boczne poprawiły wentylację i widoczność. Produkcję odmian H9-20.41S i H9-21.41S zakończono w grudniu 2000 roku.

Autosan H9 jako autobus szkolny „Gimbus”

Po reformie oświaty w 1999 roku wzrosło zapotrzebowanie na tanie i proste w obsłudze autobusy do przewozu dzieci. Autosan idealnie spełniał te wymagania – tak powstała wersja H9-21.41S Kleks, znana powszechnie jako „gimbus”.
Model został opracowany specjalnie dla Ministerstwa Edukacji Narodowej, które zamówiło ponad 1000 egzemplarzy dla polskich gmin. Autobusy te przez lata dowoziły uczniów w całym kraju, stając się ikoną szkolnych wyjazdów i codziennych dojazdów do szkół.

Historia konkretnego egzemplarza

Prezentowany egzemplarz to Autosan H9-21.41S – autobus szkolny przekazany przez Ministerstwo Edukacji Narodowej w dniu 9 maja 2000 roku do Gminy Hańsk Pierwszy. Służył do przewozów szkolnych i wycieczkowych.
W 2016 roku przeszedł remont kapitalny – autobus został przemalowany z koloru pomarańczowego na oryginalne barwy fabryczne Autosana z tamtego okresu.

Od nowości prowadzony był przez jednego kierowcę – pana Kazimierza, który użytkował pojazd aż do stycznia 2025 roku. Po osiągnięciu przebiegu 500 000 km i przejściu kierowcy na emeryturę, gmina zdecydowała się na rezygnację z utrzymywania autobusu i przekazała zadanie przewozów lokalnemu przewoźnikowi.
W rezultacie autobus wystawiono na przetarg, który odbył się 10 kwietnia 2025 roku. Nowy właściciel przetransportował pojazd do Jarocina, pokonując trasę blisko 500 km z okolic granicy polsko–białorusko–ukraińskiej.

Obecnie autobus nosi barwy PKS Jarocin, nawiązując do tradycji lokalnego przewoźnika, który również w przeszłości eksploatował wiele egzemplarzy Autosana H9.

Dane techniczne Autosan H9-21

Ciekawostki o Autosanie H9

• Autosan H9 był eksportowany m.in. do Węgier, Bułgarii, ZSRR i Albanii.

• Przez lata był podstawowym autobusem PKS w wielu miastach Polski.

• Produkowany był równolegle w kilku odmianach: miejskiej, międzymiastowej, turystycznej i szkolnej.

• Wiele egzemplarzy H9 służy do dziś w małych gminach i wśród kolekcjonerów.

• Konstrukcja ramowa i prosta mechanika sprawiały, że autobus był łatwy w naprawie, co przyczyniło się do jego długowieczności.

Autosan H9 – symbol polskiego transportu

Autosan H9 to nie tylko pojazd, ale prawdziwy symbol polskiej motoryzacji użytkowej. Przez dziesięciolecia woził pasażerów po miastach, wsiach i drogach krajowych, służył uczniom i turystom, a dziś coraz częściej trafia do pasjonatów, którzy przywracają mu dawny blask.
To właśnie takie pojazdy jak Autosan H9 przypominają, że polska technika potrafiła tworzyć rozwiązania proste, solidne i niezawodne.

Dziękujemy Właścicielowi, Panu Krzysztofowi z Jarocina Wlkp., za informacje i zdjęcia!

Autosan H9 – a legend of Polish roads. History, technical data and interesting facts

The Autosan H9 is a series of midi class local, intercity, and city buses produced between 1974 and 2002 by the Sanok Bus Factory (SFA) in Poland. Over nearly three decades of production, more than 58,000 units left the factory, making the H9 one of the most iconic and recognizable Polish buses ever built.

Engine and drivetrain

Early versions of the H9 were powered by the Andoria 6C107, a 6-cylinder inline diesel engine manufactured in Andrychów. It had a displacement of 6,540 cm³ and produced 101.5 kW (138 HP), paired with a 5-speed manual gearbox driving the rear axle.

Later models received the turbocharged Andoria 6CT107/A3, and later the 6CT107/A6/7, increasing power to 110 kW (150 HP) and improving overall performance. The powertrain included a Polish-made S5-45 manual transmission, and exhaust system modifications helped reduce cabin noise significantly.

Design and interior upgrades

On March 6, 1980, Autosan launched production of the updated H9 intercity and tourist versions – the H9-20 (tourist) and H9-21 (intercity). Compared to earlier variants, they featured:

• a 690 mm longer body (total 10,000 mm),

• a 160 mm higher roof (3,150 mm total),

• removed rear side windows,

• laminated interior wall and ceiling panels,

• a leatherette-covered front wall,

• and a steel floor with Taraflex covering.

The H9-20 could seat 41 passengers, while the H9-21 carried up to 51 passengers (39 seated). Heating was provided by a water heater and electric blowers, and ventilation by roof hatches and sliding side windows.

Modernizations also included:

• a hydraulically operated clutch,

• a tachometer,

• redesigned luggage bay hinges,

• a welded floor,

• and improved roof structure.

1990s modernization

In 1992, Autosan introduced the H9-20.41 and H9-21.41S versions, equipped with axles and drive components from FON Radomsko, replacing the older parts from Star.
In 1995, the front panel was redesigned — the plastic logo was replaced by a decal, and the side windows were enlarged for better visibility. Production of these variants ended in December 2000.

The “Gimbus” – the school bus era

After Poland’s 1999 education reform, demand for simple, inexpensive school buses increased sharply. Autosan responded with the H9-21.41S “Kleks”, commonly known as the “Gimbus.”
Commissioned by the Ministry of National Education, over 1,000 units were delivered to municipalities across Poland. These yellow-and-orange buses became a familiar sight on Polish roads, transporting generations of students to school.

The featured example

The featured Autosan H9-21.41S was delivered by the Ministry of National Education on May 9, 2000, to the Hańsk Pierwszy Municipality for school and trip transport duties.
It underwent a major overhaul in 2016, during which it was repainted from orange to one of the factory Autosan color schemes of that era.

Driven by one dedicated driver, Mr. Kazimierz, from new until January 2025, the bus covered around 500,000 km. After his retirement, the municipality decided to end in-house transport services and sold the bus at auction.
On April 10, 2025, it was purchased and relocated to Jarocin, covering nearly 500 km from the Polish–Belarusian–Ukrainian border region.

Today, it proudly wears PKS Jarocin colors, honoring the legacy of local public transport operators who once ran numerous H9s.

Technical data – Autosan H9-21

Interesting facts about the Autosan H9

• The H9 was exported to Hungary, Bulgaria, the USSR, and Albania.

• It was the backbone of the PKS (State Motor Transport) fleet for many years.

• Produced in several versions: city, intercity, tourist, and school.

• Many examples still operate in rural areas or belong to private collectors.

• Its simple, robust design made maintenance easy and cost-effective.

Autosan H9 – a symbol of Polish transport heritage

The Autosan H9 is more than just a bus – it’s a symbol of Polish engineering and reliability. For decades, it served millions of passengers, students, and travelers across the country. Today, restored H9s remind us of a time when simplicity, durability, and practicality were the hallmarks of Polish automotive design.